Đúng hướng, song còn lúng túng

QĐND- Mới đây, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức Hội nghị trực tuyến sơ kết 3 năm (2011-2013) thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia về văn hóa (gọi tắt là chương trình) tại 3 điểm cầu Hà Nội, Đà Nẵng và TP Hồ Chí Minh. Bên cạnh những hiệu quả lớn chương trình mang lại, vẫn còn đó nhiều bất cập cần khắc phục. Chọn trúng đích Theo Quyết định số 2406/QĐ-TTg ngày 18-12-2011 của Thủ tướng Chính phủ về việc ban hành danh mục các chương trình được phép triển khai 6 dự án thành phần, cụ thể là: Chống xuống cấp, tu tạo và sang sửa di tích; Sưu tầm, bảo tồn và phát huy giá trị các di sản văn hóa phi vật thể của các dân tộc Việt Nam; Tăng cường đầu tư xây dựng, phát triển hệ thống thể chế văn hóa, thể thao các huyện miền núi, vùng sâu, vùng xa, biên giới và hải đảo; hỗ trợ phát triển hệ thống vui chơi, tiêu khiển cho trẻ em khu vực miền núi, vùng sâu vùng xa, biên cương và hải đảo; Đầu tư phát triển các loại hình nghệ thuật truyền thống; Tăng cường năng lực cán bộ văn hóa cơ sở, truyền thông và giám sát, đánh giá thực hành chương trình. Nhìn vào danh mục các dự án thành phần có thể khẳng định chương trình đã chọn trúng mục tiêu cần đầu tư để vừa làm tốt công tác bảo tàng các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể; song song góp phần làm tăng sự hưởng thụ văn hóa cho nhân dân, đặc biệt là đồng bào ở vùng sâu, vùng xa. Kết quả thực hiện trong 3 năm qua được miêu tả bằng những con số ấn tượng, tiêu biểu như: tôn tạo và sửa chữa tổng thể 280 di tích, sưu tầm 230 dự án văn hóa phi vật thể, hỗ trợ mua sách cho 400 thư viện huyện vùng sâu, vùng xa... Sự thành công của chương trình còn được biểu lộ qua hiệu quả trực tiếp được thừa nhận; thí dụ như Dự án tu tạo, tu sửa đình Chu Quyến (còn gọi là đình Chàng) thuộc xã Chu Minh, huyện Ba Vì, TP Hà Nội đã được Hiệp hội Kiến trúc sư quốc tế (UIA) trao giải thưởng về bảo tồn di sản kiến trúc khu vực châu Á và châu Đại Dương. Một điều đáng chú ý của chương trình là cấp kinh phí để mỗi tỉnh, thị thành chủ động tổ chức lớp đào tạo tập huấn cho cán bộ tại địa phương. Đây là một điểm quan trọng, vì rút cuộc, chính sách có hợp lý bao lăm và tiền đổ về nhiều thế nào mà không có những con người hiểu biết về văn hóa để hiện thực hóa chính sách thì chương trình khó có thể thành công. Những bài học đau lòng về chuyện cán bộ địa phương lãnh đạm với việc các di tích bị xâm hại hoặc tự ý sửa chữa không theo quy chuẩn làm biến dạng di tích... Không phải là chuyện hiếm gặp. Dự án sửa chữa, tôn tạo đình Chu Quyến được các chuyên gia trong và ngoài nước đánh giá cao. Về căn bản, hiệu quả của chương trình sẽ còn phát huy trong mai sau vì hầu hết các dự án thành phần trong chương trình là đầu tư chiều sâu, phục vụ nhu cầu hưởng thụ văn hóa của dân chúng trong khoảng thời gian dài. Còn nhiều hạn chế Tuy đã được hạn chế trong 6 dự án thành phần, song chương trình vẫn có nhiều đích để thực hiện trong khi kinh phí không phải là lớn. Chẳng hạn như mục tiêu bảo tàng chống xuống cấp di tích dù ngân sách quốc gia hằng năm tăng đều nhưng còn nhiều di tích quốc gia chưa được sang sửa. Đối với những di tích đã được tương trợ từ kinh phí của chương trình nhưng nguồn kinh phí đầu tư đối ứng của địa phương không được đầu tư đúng mức, nên thời gian đầu tư kéo dài nhiều năm. Việc triển khai lồng ghép các chương trình ở một số địa bàn tỉnh, tỉnh thành vô cùng lúng túng, thiếu đồng bộ; việc phân loại và phân cấp quản lý đầu tư tôn tạo di tích còn ỷ lại nguồn vốn đầu tư từ ngân sách Trung ương; việc tầng lớp hóa để huy động các nguồn lực tham gia vào đầu tư tu sửa di tích chưa được quan tâm, thậm chí có địa phương đã tự động điều chỉnh kinh phí hỗ trợ từ chương trình sang làm việc khác khiến cho việc tu tạo gặp khó khăn. Việc mới đây người dân phố cổ Đồng Văn (Hà Giang) đòi trả lại danh hiệu di tích cấp nhà nước là do sự chậm trễ, thiếu sâu sát của các cơ quan chức năng. Tình trạng thiếu quy hoạch, kinh phí đầu tư dàn trải, chưa hội tụ quyết liệt giải quyết những vấn đề còn tồn tại... Diễn ra ở cả 6 dự án thành phần. Từ những hạn chế kể trên, có thể rút ra bài học là cần xác định cơ chế đầu tư cho các địa phương phê chuẩn chương trình là cơ chế “tương trợ” cho nhiệm vụ, dự án thúc bách của ngành, không phải là đầu tư 100% thay thế nhiệm vụ đầu tư luôn cho hoạt động phát triển văn hóa của địa phương. Ngoại giả, các địa phương cần chủ động dùng nguồn kinh phí qua các hoạt động dịch vụ, tiền công đức... Để đầu tư trở lại cho tôn tạo tu tạo di tích và các hoạt động văn hóa ở cơ sở một cách thống nhất trong toàn quốc. Vì kinh phí thực hành có chừng độ nhất thiết vì thế quốc gia cần có biện pháp giao hội được các nguồn vốn lồng ghép để giải quyết các vấn đề quan trọng nhất của ngành văn hóa trong xu thế hội nhập quốc tế, phát huy các mặt hăng hái và ngăn chặn kịp thời các mặt bị động. Hẳn nhiên, sau giai đoạn 2011-2013 sẽ có các chương trình khác nối, khắc phục những hạn chế còn tồn tại. Song thành tựu ghi nhận của chương trình trong 3 năm qua là chẳng thể phủ nhận! Chương trình thực thụ đã trở nên chất xúc tác, góp phần thúc đẩy sự phát triển của văn hóa dân tộc một cách toàn diện và đi vào chiều sâu./. Bài và ảnh:TRẦN HOÀNG HOÀNG